درمان اسهال در طب سنتی

اسهال یکی از مشکلات رایج گوارشی است که ممکن است به دلایل مختلفی از جمله عفونت، تغذیه نامناسب، استرس یا ضعف سیستم ایمنی بروز کند. در طب سنتی، اسهال به عنوان نوعی خروج غیر عادی رطوبت از بدن شناخته می‌شود که ریشه در اختلالات مزاجی، سوءهاضمه یا غلبه اخلاط خاص دارد. درمان اسهال در طب سنتی بر پایه شناخت علت مزاجی آن و اصلاح سبک زندگی، تغذیه و استفاده از دارو های گیاهی استوار است. در این مقاله از مجله بانوی امروز ، با نگاهی عمیق به دیدگاه طب سنتی درباره اسهال و روش‌ های درمانی آن آشنا خواهیم شد.

تعریف اسهال در طب سنتی

در طب سنتی ایران، اسهال با عنوان “اسهال رقیق” یا “إسهال” شناخته می‌شود و به خروج مکرر و سریع مدفوع آبکی و ناپخته از روده‌ ها اشاره دارد. این وضعیت می‌تواند مزاجی (سردی یا گرمی)، خلطی (صفراوی، بلغمی، سوداوی)، یا ناشی از سوء تغذیه یا مسمومیت باشد. اسهال از دیدگاه حکمای طب سنتی، اگر بیش از حد تداوم یابد، می‌تواند باعث تحلیل قوای بدن، ضعف معده و حتی اختلال در عملکرد کبد و قلب شود.

علل اسهال در طب سنتی

درمان اصولی اسهال در طب سنتی نیازمند شناخت دقیق علت آن است. علل مختلف اسهال از نگاه طب سنتی به شرح زیر است:

1. غلبه صفرا (اسهال صفراوی)

زمانی که خلط صفرا در بدن افزایش می‌یابد، باعث تحریک روده‌ها و ایجاد اسهال زردرنگ، سوزاننده، و همراه با عطش و بی‌قراری می‌شود. این نوع اسهال بیشتر در تابستان و در افراد با مزاج گرم و خشک دیده می‌شود.

2. غلبه بلغم (اسهال بلغمی)

در این حالت، اسهال به رنگ روشن، سفید یا خاکستری است و با علائمی مثل سردی بدن، نفخ شکم، احساس سنگینی و ضعف همراه است. اسهال بلغمی در افراد با مزاج سرد و تر شایع‌ تر است.

3. غلبه سودا (اسهال سوداوی)

اگر خلط سودا در روده‌ها افزایش یابد، باعث اسهال تیره‌رنگ و کم‌حجم می‌شود. معمولاً با علائمی مانند دل‌درد، نفخ شدید، اضطراب و بی‌خوابی همراه است.

4. اسهال ناشی از غذای ناسازگار

مصرف غذاهای فاسد، چرب، یا بسیار سرد می‌تواند باعث اختلال در گوارش و بروز اسهال شود. در این حالت، معمولاً اسهال حاد بوده و با اصلاح تغذیه بهبود می‌یابد.

5. اسهال ناشی از استرس یا هیجان

طب سنتی معتقد است که هیجانات روحی مثل ترس، استرس، اضطراب یا خشم می‌توانند بر عملکرد معده و روده تأثیر منفی بگذارند و باعث بروز اسهال عصبی شوند. برای اطلاعات بیشتر پیشنهاد میکنیم مقاله  درمان کورتیزول بالا در طب سنتی را مطالعه کنید .

نشانه‌ های اسهال خطرناک از نگاه طب سنتی

برخی از انواع اسهال نیازمند توجه بیشتر و درمان سریع‌تر هستند:

• ادامه اسهال بیش از سه روز

• وجود خون در مدفوع

• اسهال همراه با تب بالا

• ضعف شدید و خشکی دهان

• تهوع و استفراغ مکرر

• کاهش هوشیاری یا فشار خون

در این موارد، توصیه می‌شود فرد حتماً به پزشک طب سنتی یا پزشک عمومی مراجعه کند.

درمان اسهال در طب سنتی

1. رعایت پرهیز های غذایی

نخستین گام در درمان اسهال، اصلاح تغذیه است. فرد باید از مصرف غذاهای زیر پرهیز کند:

• لبنیات به ویژه ماست و دوغ

• میوه‌های آبدار و خام

• غذاهای چرب، سرخ‌کرده یا بسیار شیرین

• نوشیدنی‌های سرد و یخ‌دار

• سبزیجات خام مثل کاهو و خیار

2. رژیم غذایی مناسب برای دوران اسهال

در دوره اسهال، باید غذاهایی سبک، گرم و قابض مصرف شود. غذاهای توصیه شده شامل:

• آب برنج (شوربا)

• هویج پخته

• سوپ جو

• فرنی برنج با کمی شکر سرخ یا نبات

• نان خشک با دمنوش رازیانه

3. داروهای گیاهی قابض و درمان اسهال

در طب سنتی، گیاهان قابض جایگاه ویژه‌ای در درمان اسهال دارند. برخی از این گیاهان عبارت‌اند از:

– گل‌ انگشتانه (شکوفه درخت انار)

قابض قوی، مخصوصاً برای اسهال صفراوی. می‌توان آن را به صورت دم‌نوش مصرف کرد.

– سماق

یکی از بهترین داروهای گیاهی برای اسهال. سماق را می‌توان با آب جوش دم کرد یا همراه غذا مصرف کرد.

– پوست انار خشک

پوست خشک انار در طب سنتی برای تقویت معده و توقف اسهال مفید است. ۵ گرم از آن را در یک لیوان آب جوش دم کرده و روزانه دو بار بنوشید.

– برگ مورد

دارای خاصیت ضد باکتری و قابض است. دم‌نوش آن به‌ویژه برای اسهال‌های میکروبی مفید است.

– دمنوش بارهنگ

مخلوط بارهنگ با کمی نبات، کمک زیادی به توقف اسهال می‌کند و التهاب روده‌ ها را کاهش می‌دهد.

4. تقویت معده برای پیشگیری از عود اسهال

درمان اسهال فقط متوقف کردن آن نیست، بلکه باید معده و گوارش تقویت شود تا از بازگشت مجدد بیماری جلوگیری گردد. برای تقویت معده در طب سنتی می‌توان از:

• عرق نعناع

• عرق رازیانه

• معجون زنجبیل، عسل و لیمو

• مصرف منظم دمنوش بابونه

استفاده کرد.

5. درمان اسهال کودکان در طب سنتی

در کودکان، اسهال بسیار شایع است و معمولاً به دلیل دندان درآوردن، غذای ناسازگار یا عفونت‌های سبک رخ می‌دهد. درمان‌های طبیعی برای کودکان شامل:

• دمنوش کم‌رنگ گل‌گاوزبان (برای آرامش و تقویت)

• دمنوش بارهنگ با نبات

• ترکیب پوره سیب پخته با کمی دارچین

• سوپ هویج پخته بدون چاشنی تند

نکته مهم: در صورت ادامه اسهال در کودکان بیش از ۲۴ ساعت، باید به پزشک مراجعه شود.

6. درمان اسهال مزمن در طب سنتی

درمان اسهال مزمن نیاز به بررسی دقیق مزاج فرد، نوع تغذیه، عوامل محیطی و شرایط گوارشی دارد. در این موارد، معمولاً مراحل درمان شامل موارد زیر است:

• پاکسازی خلط غالب (مثلاً بلغم یا صفرا) از بدن با استفاده از داروهای مسهل ملایم

• تنظیم تغذیه و پرهیزهای مزاجی

• تقویت معده و روده‌ها با ترکیبات گیاهی

• استفاده از حجامت یا فصد خون در صورت لزوم و با نظر طبیب

تفاوت درمان اسهال سرد و گرم در طب سنتی

در طب سنتی، درمان اسهال بر اساس مزاج آن انجام می‌شود. اگر اسهال از نوع گرم باشد، باید از داروهای خنک‌کننده و قابض مثل تخم گشنیز، گل بنفشه، شیرخشت و گل ختمی استفاده کرد. اما اگر اسهال سرد باشد، باید از گیاهان گرم و خشک مثل زنجبیل، دارچین، زیره، نعناع و عسل بهره برد.

اهمیت آرامش و روحیه در درمان اسهال

طب سنتی بر ارتباط بین روان و جسم تأکید دارد. استرس، اضطراب و ترس می‌تواند موجب تحریک معده و روده شده و اسهال عصبی ایجاد کند. برای کاهش این حالت، توصیه می‌شود:

• دم‌نوش گل‌گاوزبان با سنبل‌ الطیب

• استفاده از عطرهای آرام‌بخش مثل گلاب یا اسطوخودوس

• تمرین تنفس عمیق و مراقبه

• اجتناب از اخبار و فضای منفی

نتیجه‌گیری

درمان اسهال در طب سنتی بر پایه شناخت علت آن، پرهیز غذایی، استفاده از گیاهان دارویی قابض، اصلاح مزاج و تقویت سیستم گوارش استوار است. با رعایت توصیه‌های طب سنتی و انتخاب درمان‌های مناسب، بسیاری از انواع اسهال به سادگی درمان می‌شوند. با این حال در موارد شدید یا طولانی‌مدت، حتماً باید به پزشک مراجعه کرد. استفاده از گیاهان دارویی تنها در صورتی موثر است که به درستی تشخیص مزاج و علت بیماری انجام شده باشد.