توسط : افزایش کورتیزول در بدن یکی از مشکلات رایجی است که بسیاری از افراد، به ویژه در جوامع پر استرس امروزی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. کورتیزول بالا می‌تواند اثرات مخربی بر سلامت جسم و روان داشته باشد و در بلندمدت منجر به بروز بیماری هایی نظیر اختلالات خواب، اضافه وزن، ضعف سیستم ایمنی، مشکلات گوارشی و حتی افسردگی شود. در این مقاله از مجله بانوی امروز به طور کامل و عملی به بررسی درمان کورتیزول بالا در طب سنتی می‌پردازیم و با استفاده از روش‌های طبیعی، گیاهان دارویی و توصیه‌های تغذیه ای، راهکار هایی برای کاهش سطح این هورمون ارائه می‌دهیم.
کورتیزول چیست و چرا بالا می‌رود؟
کورتیزول یک هورمون استروئیدی است که توسط غدد فوق کلیوی ترشح میشود و نقش مهمی در تنظیم سوخت‌وساز، پاسخ ایمنی، فشار خون و واکنش بدن به استرس دارد. به همین دلیل به آن «هورمون استرس» نیز گفته میشود. زمانی که بدن در وضعیت اضطراب یا تهدید قرار می‌گیرد، سطح کورتیزول افزایش می‌یابد تا انرژی لازم برای واکنش سریع را فراهم کند.
اما وقتی این افزایش کورتیزول به‌صورت مزمن و طولانی‌مدت باشد، می‌تواند تعادل هورمونی بدن را به‌هم زده و به مشکلات جسمی و روانی منجر شود. عواملی مانند استرس مزمن، بی‌خوابی، مصرف بیش از حد قهوه، رژیم غذایی ناسالم، سبک زندگی کم تحرک و برخی بیماری ها از دلایل اصلی بالا رفتن کورتیزول هستند.
علائم کورتیزول بالا چیست؟
پیش از پرداختن به روش‌های درمان کورتیزول بالا در طب سنتی، بهتر است با علائم و نشانه‌های این وضعیت آشنا شویم:
-
بی‌خوابی یا اختلال خواب
-
افزایش وزن، به‌ویژه در ناحیه شکم
-
اضطراب، تحریک‌پذیری و عصبانیت
-
ضعف سیستم ایمنی و ابتلای مکرر به بیماری‌ها
-
مشکلات گوارشی مانند نفخ و سوءهاضمه
-
کاهش میل جنسی
-
ریزش مو و مشکلات پوستی
-
افزایش قند خون و مقاومت به انسولین
در صورت مشاهده این علائم، بهتر است بررسی سطح کورتیزول با آزمایش خون یا بزاق انجام شود و اقدامات لازم برای کنترل آن صورت گیرد.
نقش طب سنتی در تنظیم کورتیزول
طب سنتی ایرانی با نگاهی جامع به بدن انسان، بر پایه تعادل مزاج و تقویت قوای بدن عمل می‌کند. در این طب، برای درمان کورتیزول بالا تلاش میشود تا از طریق اصلاح سبک زندگی، تغذیه مناسب، گیاهان دارویی، تنظیم خواب و پاکسازی بدن از مواد زائد، سطح استرس و هورمون‌های مرتبط با آن کنترل شود.
طب سنتی، استرس و اضطراب را یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد بیماری می‌داند و به همین دلیل روش‌های متنوعی برای آرام‌سازی اعصاب و تقویت سیستم عصبی دارد که در کاهش کورتیزول نیز موثر هستند.
اصلاح مزاج و تغذیه مناسب برای کاهش کورتیزول
یکی از اصول مهم در درمان کورتیزول بالا در طب سنتی، اصلاح تغذیه و مزاج است. مزاج گرم و خشک یا صفراوی‌ها معمولاً بیشتر در معرض استرس و افزایش کورتیزول قرار دارند. به همین دلیل، توصیه‌های زیر برای تعدیل مزاج و کاهش کورتیزول موثرند:
غذاهای مفید برای کاهش کورتیزول:
-
لبنیات سنتی مانند شیر بز یا شیر گاو محلی با عسل: آرام‌بخش اعصاب و تنظیم‌کننده هورمون‌ها
-
سوپ جو، آش تره، آش گشنیز: سبک و ملین، مناسب برای آرام‌سازی بدن
-
ماءالشعیر طبی: برای پاکسازی کبد و تعدیل حرارت درونی
-
میوه‌های شیرین طبیعی مانند سیب، انگور و انار
-
دم‌نوش‌هایی مانند بادرنجبویه، گل‌گاوزبان، اسطوخودوس و به‌لیمو
غذاهایی که باید پرهیز شود:
-
غذاهای پرچرب و سرخ‌شده
-
نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند قهوه و نوشابه
-
غذاهای بسیار تند و پرادویه
-
گوشت‌های فراوری‌شده
-
مصرف زیاد قند و شکر صنعتی
تغذیه‌ی مناسب می‌تواند هم سطح کورتیزول را کنترل کند و هم سیستم عصبی را تقویت نماید.
گیاهان دارویی مؤثر در کاهش کورتیزول
گیاهان دارویی در طب سنتی نقش مهمی در تنظیم هورمون‌ها و کنترل استرس ایفا می‌کنند. در ادامه به معرفی مهم‌ترین گیاهان دارویی برای کاهش کورتیزول می‌پردازیم:
1. بادرنجبویه
دارای خاصیت آرام‌بخش قوی و تقویت‌کننده مغز و اعصاب است. دم‌نوش بادرنجبویه باعث کاهش اضطراب و متعادل شدن ترشح کورتیزول میشود.
2. گل‌گاو زبان
یکی از مشهورترین گیاهان آرام‌بخش در طب سنتی است. مصرف گل‌گاوزبان با لیموعمانی به‌صورت دم‌نوش، استرس و اضطراب را کاهش داده و در نتیجه از افزایش کورتیزول جلوگیری می‌کند.
3. اسطوخودوس
این گیاه نیز آرام‌بخش قوی بوده و در درمان بی‌خوابی، اضطراب و حتی سردردهای عصبی بسیار مؤثر است. روغن اسطوخودوس نیز برای ماساژ پیش از خواب توصیه میشود.
4. جینسینگ
هرچند بیشتر در طب چینی معروف است، اما در منابع طب ایرانی نیز به آن اشاره شده است. جینسینگ با افزایش مقاومت بدن در برابر استرس، نقش مهمی در متعادل‌سازی سطح کورتیزول دارد.
5. زعفران
داروی نشاط‌آور و ضدافسردگی طبیعی، که مصرف آن در غذا یا به‌صورت دم‌نوش می‌تواند به بهبود خلق‌وخو و کاهش استرس کمک کند.
پاکسازی بدن و کاهش کورتیزول با حجامت و ماساژ
در طب سنتی، پاکسازی بدن از مواد زائد و سودای تجمع‌یافته یکی از راه‌های مهم کنترل کورتیزول است. روش‌هایی که برای این منظور توصیه می‌شوند عبارتند از:
1. حجامت
حجامت عام یا حجامت پشت گوش می‌تواند به کاهش فشار عصبی، تعادل مزاج و کاهش کورتیزول کمک کند. البته حجامت باید با تشخیص طبیب سنتی و در زمان مناسب انجام شود.
2. ماساژ با روغن های گیاهی
ماساژ بدن با روغن‌هایی مانند روغن بادام شیرین، روغن کنجد یا روغن بنفشه باعث آرامش عضلات و کاهش تنش عصبی میشود. ماساژ شبانه پیش از خواب یکی از روش‌های عالی برای کاهش اضطراب و تنظیم خواب است.
3. حمام های گیاهی و بخور
حمام با گیاهان آرام‌بخش نظیر اسطوخودوس و بابونه و نیز بخور دادن با گلاب یا آب‌جوش همراه با روغن‌های معطر، به کاهش استرس و بالا بودن کورتیزول کمک می‌کند.
نقش خواب در تنظیم کورتیزول از نگاه طب سنتی
از دیدگاه طب سنتی، خواب شبانه باکیفیت و منظم یکی از مهم‌ترین راهکارها برای کاهش کورتیزول و حفظ تعادل روانی است. دیر خوابیدن، بیدار ماندن تا نیمه‌شب و خواب روز، باعث افزایش حرارت و خشکی در مغز شده و در نهایت سطح کورتیزول را بالا می‌برد.
توصیه های طب سنتی برای بهبود خواب:
-
خوابیدن بین ساعت ۱۰ تا ۱۱ شب
-
پرهیز از استفاده از موبایل و نور مصنوعی پیش از خواب
-
مصرف دم‌نوش آرام‌بخش پیش از خواب
-
استفاده از عطرهای ملایم مانند گلاب یا عود آرام‌بخش
-
ماساژ پا با روغن گرم مانند روغن زیتون یا کنجد پیش از خواب
اصلاح سبک زندگی و ورزش ملایم
از نظر طب سنتی، تحرک مناسب، پیاده‌روی در طبیعت، ورزش‌های معتدل مانند یوگا، تنفس عمیق و مدیتیشن، نقش مهمی در کاهش استرس و به‌دنبال آن کاهش کورتیزول دارند. ورزش‌های شدید می‌توانند کورتیزول را بیشتر تحریک کنند، بنابراین توصیه میشود تمرینات سبک و مداوم انجام شود.
